Poedervormige Kunstmatige Zuigelingenvoeding (PKZ, kunstvoeding) is geassocieerd met ernstige ziekte en overlijden bij kinderen door infecties met Enterobacter sakazakii. Tijdens het productieproces kan PKZ worden verontreinigd met schadelijke bacteriën zoals Enterobacter sakazakii en Salmonella enterica. Dat komt omdat het met de huidige productietechnologie niet mogelijk is steriele PKZ te produceren. Onjuiste technieken bij het klaarmaken kunnen dit nog versterken.
Om de risico’s voor kinderen die niet aan de borst drinken en of geen moedermelk of donormelk krijgen te verkleinen heeft de WHO richtlijnen opgesteld voor het veilig klaarmaken van de poedervormige vervangingen voor moedermelk.
Deze richtlijnen werden vertaald door Gonneke van Veldhuizen-Staas, lactatiekundige NLG in samenwerking met Stefan Kleintjes, lactatiekundige IBCLC & NLG en kinderdiëtist. De uitgave is verzorgd door Eurolac Lactatiekunde in samenwerking met Kenniscentrum Borstvoeding.
Dit artikel is een samenvatting van de aanbevelingen voor het klaarmaken van kunstvoeding in de thuissituatie en in instellingen. Voor de argumentatie van de aanbevelingen wordt verwezen naar de volledige uitgave. Deze is als PDF document te koop bij Eurolac Lactatiekunde.
Dit artikel is ook gepubliceerd bij Kenniscentrum Borstvoeding
Borstvoeding aanbeveling.
De WHO raadt aan alle kinderen gedurende hun eerste zes levensmaanden uitsluitend aan de borst te voeden voor het bereiken van optimale groei, ontwikkeling en gezondheid. Om ook daarna aan hun veranderende voedingsbehoefte te voldoen, moeten kinderen tot of voorbij hun tweede verjaardag, naast borstvoeding, nutritioneel adequate en veilige complementair voedsel krijgen.
Het is belangrijk borstvoeding voor zuigelingen en jonge kinderen te ondersteunen en te promoten. Er zijn echter omstandigheden waarin moedermelk niet beschikbaar is of waarin de moeder niet in staat is borstvoeding te geven, waarin een geïnformeerde keuze werd gemaakt om geen borstvoeding te geven of waarin het geven van borstvoeding geen optie is, bijvoorbeeld door gecontra-indiceerd medicijngebruik of als de moeder HIV+ is. Vergelijkbare omstandigheden zijn bijvoorbeeld een te vroeg geboren kind dat niet in staat is direct aan de borst te drinken en waarvoor geen of onvoldoende moeder- of donormelk beschikbaar is. Kinderen die geen borstvoeding krijgen hebben een passend moedermelk substituut nodig, bijvoorbeeld een volgens deze richtlijnen klaargemaakte kunstvoeding.
Kunstvoeding klaarmaken – thuis
De hieronder beschreven aanbevelingen zijn best practice voor het veilig klaarmaken en bewaren en behandelen van PKZ in de thuissituatie voor het verkleinen van het risico van besmetting met E. sakazakii en Salmonella en andere bacteriële verontreinigingen.
Voorbereiding en hygiëne
Het is zeer belangrijk dat alle gebruikte materialen voor het klaarmaken en geven van voedingen grondig worden schoongemaakt en gesteriliseerd voor gebruik.
- Handen moeten altijd grondig worden gewassen met water en zeep voor het schoonmaken en steriliseren van de benodigdheden voor het klaarmaken van en voeden met PKZ.
- Schoonmaken: was voedings- en toebereidingsmaterialen (zoals kopjes, flessen, spenen en lepels) grondig af in heet sop. Wanneer flessen worden gebruikt om te voeden, maak de flessen en spenen met speciale borstels van binnen en van buiten schoon om er zeker van te zijn dat alle voedingsresten verwijderd zijn.
- Spoel alles na het afwassen grondig na met heet water.
- Steriliseren: Volg bij gebruik van een commerciële sterilisator voor thuisgebruik de aanwijzingen van de fabrikant. Voedings- en toebereidingsmaterialen kunnen ook worden gesteriliseerd door koken:
- vul een grote pan met water en zorg dat alle te steriliseren materialen volledig onder water staan en voorkom dat er luchtbellen worden vastgehouden onder water;
- dek de pan af met een deksel en breng het water aan de kook (het water moet hevig borrelen) en laat 5 à 10 minuten koken; zorg ervoor dat de pan niet droog kookt, en
- houd na het koken de deksel op de pan tot de materialen nodig zijn.
- Was de handen grondig met water en zeep voor de materialen uit de pan of sterilisator worden gehaald. Het gebruik van een speciale gesteriliseerde tang voor het uit de pan of sterilisator nemen van de gesteriliseerde materialen wordt aanbevolen.
- Om herbesmetting te voorkomen kunnen de benodigde gesteriliseerde materialen het beste pas direct voor gebruik worden uitgenomen. Indien de materialen uit de pan of sterilisator worden verwijderd wanneer ze nog niet direct worden gebruikt, moeten ze afgedekt op een schone plaats worden bewaard. Flessen kunnen volledig in elkaar gezet worden bewaard om te voorkomen dat de gesteriliseerde binnenkant van fles en speen worden verontreinigd.
Het klaarmaken van de voeding
Het is het beste om elke voeding direct voor gebruik klaar te maken, omdat klaargemaakte PKZ ideale condities biedt voor de groei van schadelijke bacteriën. De hieronder aangegeven stappen zijn de veiligste manier om individuele voedingen van PKZ klaar te maken in voedingsflessen of -kopjes voor onmiddellijk gebruik.
- Maak het oppervlak waarop de voeding zal worden bereid schoon en desinfecteer het.
- Was de handen met water en zeep en droog af met een schone (eenmaal te gebruiken) handdoek of gebruik een wegwerp handdoek.
- Kook een hoeveelheid water die voldoende is voor het bereiden van de voeding. Wacht bij gebruik van een elektrische waterkoker tot deze vanzelf afslaat, zorg dat bij koken in een pan dat het water heftig borrelend kookt. Let op: flessenwater is niet steriel en moet voor gebruik worden gekookt. Gebruik nooit een magnetron voor het bereiden van zuigelingenvoeding, omdat daarin hot-spots kunnen ontstaan die verbranding bij het kind in de mond kunnen veroorzaken.
- Giet, met inachtneming van voorzorgen om verbranding te voorkomen, de juiste hoeveelheid van het tot niet lager dan tot 70°C afgekoelde water in een schone en gesteriliseerde kop of fles. Om deze temperatuur te bereiken mag het water niet langer dan 30 minuten blijven staan na het koken.
- Voeg aan dit water exact de op het etiket vermelde hoeveelheid melkpoeder voor de gebruikte hoeveelheid water. Het toevoegen van meer of minder melkpoeder kan kinderen ziek maken.
- Bij het gebruik van flessen: Zet de schone en gesteriliseerde onderdelen van de fles in elkaar volgens de aanwijzingen van de fabrikant. Schud of zwenk de fles rustig tot alles is opgelost. Pas op voor verbranden.
- Bij gebruik van voedingskopje: Meng met een schone, gesteriliseerde lepel. Pas op voor verbranden.
- Koel de klaargemaakte voeding direct na het klaarmaken snel tot drinktemperatuur door het onder stromend koud water te houden of in een bak met koud water of ijswater te houden. Zorg ervoor dat het koelwater niet tot de rand van het kopje of tot de dop van de fles komt.
- Droog de buitenkant van het kopje of de fles met een schone of wegwerpdoek.
- Omdat de voeding met zeer heet water werd klaargemaakt is het heel belangrijk de temperatuur te controleren voor het voeden om verbrandingen in de mond van de zuigeling te voorkomen; ga indien nodig verder met koelen volgens stap 6.
- Gooi alle voeding die niet binnen 2 uur is gedronken weg.
Vooraf klaarmaken, verwarmen en vervoeren
Het is het beste om alle voedingen direct voor gebruik klaar te maken, omdat klaargemaakte PKZ ideale omstandigheden biedt voor de groei van schadelijke bacteriën. Het kan echter gebeuren dat om praktische redenen voedingen van te voren moeten worden klaargemaakt. De hieronder opgesomde stappen zijn de veiligste manier om voedingen klaar te maken en te bewaren voor later gebruik. Indien geen koeling beschikbaar is moet alle voeding direct na gebruik worden geconsumeerd en niet voor later gebruik worden klaargemaakt.
- Maak de voeding klaar in een schone, gesteriliseerde afsluitbare container met een maximale inhoud van 1 liter volgens de stappen 1 t/m 7 van het klaarmaken van voedingen. De gekoelde voeding kan dan worden over gegoten in een fles of kopje wanneer ze nodig is.
- Plaats de afgekoelde voeding in de koelkast. De temperatuur in de koelkast mag niet hoger zijn dan 5°C.
- Voedingen kunnen tot 24 uur in de koelkast worden bewaard.
Opwarmen van bewaarde voedingen
- Haal bewaarde voeding pas uit de koelkast vlak voor gebruik.
- Verwarm gedurende niet langer dan 15 minuten. Om er zeker van te zijn dat de voeding gelijkmatig wordt verwarmd, wordt de afgedekte container nu en dan zachtjes geschud of gezwenkt.
- Gebruik nooit een magnetron voor het verwarmen van voeding, omdat ongelijke verhitting kan zorgen voor hot-spots die verbranding kunnen veroorzaken in de mond van het kind.
- Controleer de temperatuur van de voeding om verbranding in de mond van het kind te voorkomen.
- Gooi alle voeding die niet binnen 2 uur is gedronken weg.
Voedingen vervoeren
Vanwege de potentiële groei van schadelijke bacteriën tijdens transport moet voeding die moet worden getransporteerd eerst worden gekoeld tot niet warmer dan 5°C en dan pas vervoerd.
- Maak de voeding klaar zoals eerder beschreven.
- Zorg dat de voeding koud is voor het wordt vervoerd.
- Haal de voeding niet uit de koelkast tot direct voor het vervoer.
- Vervoer in een koeltas of -box met koelelementen.
- In een koeltas of -box vervoerde voeding moet binnen 2 uur worden geconsumeerd, omdat hierin niet altijd voldoende wordt gekoeld
- Verwarm de voeding opnieuw zoals eerder beschreven.
- Als de plaats van bestemming binnen 2 uur wordt bereikt, dan kan de voeding ter plaatse in de koelkast worden gezet en tot 24 uur na het klaarmaken worden bewaard.
- Als alternatief, bijvoorbeeld als je een dag weg bent, kunnen individuele porties PKZ worden meegenomen in afgewassen en gesteriliseerde containers. Op de plaats van bestemming of op de plaats van het voeden kan het poeder worden aangemaakt met water dat niet kouder is dan 70° Gebruik hierbij afgewassen en gesteriliseerde materialen.
Het is belangrijk dat na het uitkoken, materialen droog en schoon worden weggezet.
Bewaren in het water in de uitkook pan is niet goed.
Bacterien groeien in een warme en vochtige omgeving. Mogelijk is droog en schoon in afgesloten pan bewaren waarin uitgekookt een beter alternatief.
Dag Anita,
Dit zijn de nieuwste richtlijnen van de WHO en daarin wordt duidelijk gesteld dat bij een voortdurend gesloten pan afkoelen en bewaren in het kookwater veilig is. Er kan geen bacteriegroei zijn als er geen bacteriën inkomen. Binnenkort komt de volledige tekst van de WHO in vertaling beschikbaar. Daarin staan ook alle literatuur verwijzingen en de beargumentatie voor alle aanbevelingen.
bedankt voor dit heldere artiekel ben benieuwd wanneer het Voedingscentrum en KCKZ dit over gaan nemen zodat kraamzorgorganisaties het ook over gaan nemen en de nieuwste richtlijnen zich snel verspringen over nieuwe mama’s en papa’s van Nederland
[…] Veilig klaarmaken en behandelen van kunstvoeding thuis […]
[…] Veilig klaarmaken en behandelen van kunstvoeding thuis […]
[…] Veilig klaarmaken en behandelen van kunstvoeding thuis […]
[…] Veilig klaarmaken en behandelen van kunstvoeding thuis […]
[…] Veilig klaarmaken en behandelen van kunstvoeding thuis […]
Het fijne hiervan is dat duidelijk is dat kunstvoeding klaar maken en geven bepaald niet makkelijk is. Het enige wonderlijke vind ik dat je waarschuwt bij de magnetron voor pockets hitte. Terwijl het risico van te hete melk geven bij de voorgestelde methode minstens zo groot is. Wachten tot warm genoeg met een huilende baby op de arm doen veel ouders al niet (‘dan maar iets te koud’). Volwassenen zijn hele hete drank in hun handen gewend. Idee om de waarschuwing ‘Wacht!’ duidelijker te maken?
Dank voor je overweging, heel zinnig. Ik kan aan deze tekst echter vrij weinig veranderen, want het is de vertaling van een origineel WHO document.
Ik ben het eens met je overweging over het niet zo gemakkelijk zijn van kunstvoeding. Ik zeg vaak: kunstvoeding is makkelijk zolang de kraamverzorgende er is, dan krijg je fles en kind kant en klaar aangeleverd.
[…] Richtlijnen voor veilige bereiding van poedervormige kunstvoeding thuis (artikel op het blog) Richtlijnen voor de veilige bereiding van PKZ, volledige uitgave, thuis en in […]
[…] bij het mengen, maak je milkshake. Maar als je niet goed schudt krijg je klontjes. (Lees meer over veilige kunstvoeding en een manier om flesvoeding zo te geven dat er minder lucht wordt gehapt.) Het eerste deel klopt […]
[…] Samen met Stefan Kleintjes vertaalde en publiceerde ik de WHO uitgave over dit thema. Het deel over het klaarmaken van poedermelk in de thuissituatie is al online te […]
[…] regelmatig aandacht aan kunstvoeding en het veilig voeden ermee. Bijvoorbeeld in het artikel over kunstvoeding veilig klaarmaken. Onderaan dat artikel staan heel veel links naar allerlei blogs en artikelen die ik over […]
[…] Het toevoegen van poedervormige kunstmatige zuigelingenvoeding aan moedermelk, dus zonder het eerst te verdunnen met de juiste hoeveelheid water maakt de melk veel te geconcentreerd en dat kan met name de nieren en de nierfunctie van het kind beschadigen. De fabrikanten zijn er zelf erg zorgvuldig in om op de etiketten aan te geven dat het erg belangrijk is om bij het klaarmaken de juiste verhoudingen aan te houden. Te veel water maakt de voeding te dun en dat kan ondervoeding veroorzaken. Te weinig water maakt de voeding te geconcentreerd. Volledig onverdund poeder is nog veel erger uiteraard. Lees ook Veilig klaarmaken en behandelen van kunstvoeding thuis. […]
[…] Flesvoeding – Moedermelk of kunstmelk met behulp van een fles. […]